Początki
Położony przy Krakowskim Przedmieściu, obok kościoła Wizytek, Pałac Tyszkiewiczów-Potockich uchodzi za jeden z najpiękniejszych klasycystycznych budynków Warszawy.
Fundatorem i pierwszym właścicielem rezydencji był hetman polny litewski Ludwik Tyszkiewicz. Budowę pałacu rozpoczęto w 1785 r.
Początkowo pracami budowlanymi kierował Stanisław Zawadzki, jednak już po roku został zastąpiony przez architekta królewskiego Jana Chrystiana Kamsetzera. Do pomocy przy dekoracji wnętrz Kamsetzer zatrudnił sztukatorów, m.in. Paola Casasopra, Giuseppe Amadio, Jana Michała Graffa, rzeźbiarza Johanna Duldta oraz malarza Wawrzyńca Jasińskiego.
Architektura
Rezydencja Tyszkiewiczów jest pałacem wybudowanym w linii zabudowy ulicy, a nie jak większość pałaców warszawskich, cofniętych w głąb posesji. Ma ona dwie równorzędne elewacje.
Pierwsza, dłuższa (trzynastoprzęsłowa), bardziej monumentalna, z wejściem głównym od strony zachodniej charakteryzuje się balkonem z czterema atlantami, wykonanymi przez królewskiego rzeźbiarza Andrzeja Le Bruna oraz jego pomocnika Giacomo Contieriego.
Druga elewacja (od strony północnej) wyróżnia się finezyjnym detalem architektonicznym i szlachetnymi proporcjami. W latach 1821–1822 obok tej fasady powstała neorenesansowa brama i oficyna według projektu Fryderyka Alberta Lessela. Kolejne prace budowlane w pałacu przeprowadzono dwadzieścia lat później. Odnowiono i przebudowano wtedy wnętrza pałacu oraz dobudowano nowe murowane stajnie, wozownie oraz oranżerię. Prace te nadzorował pochodzący z Włoch znany warszawski architekt Henryk Marconi.
Do najciekawszych pomieszczeń wewnątrz pałacu należą sień z dekoracją all’antica oraz apartamenty reprezentacyjne na pierwszym piętrze od strony Krakowskiego Przedmieścia. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują: Sala Balowa z reliefami przedstawiającymi Sąd Parysa i Zeusa oraz Sala Stołowa z pięknym kominkiem, ozdobionym płaskorzeźbą Śpiącej Ariadny.
Historia
Po śmierci Ludwika Tyszkiewicza w 1808 r. pałac odziedziczyła jego córka Anna, zamężna po raz pierwszy z hrabią Aleksandrem Potockim (po raz drugi zamężna ze Stanisławem Dunin Wąsowiczem).
W 1856 roku zorganizowano w pałacu wystawę starożytności i przedmiotów sztuki o przełomowym znaczeniu dla rozwoju polskiej archeologii, muzealnictwa i historii sztuki.
W rękach rodziny Potockich budynek pozostawał do 1923 roku, kiedy to został sprzedany Bankowi Gospodarstwa Krajowego. Przed drugą wojną światową w pałacu mieściła się także Polska Akademia Literatury oraz zbiory starodruków Biblioteki Narodowej. Wtedy zorganizowano tu wielkie wystawy poświęcone Adamowi Mickiewiczowi i Henrykowi Sienkiewiczowi.
Pierwsze lata wojny budynek przetrwał nietknięty. Spalony został dopiero w 1944 roku. Odbudowę zabytkowej budowli przeprowadzono w latach 1948–56 według projektu Jana Dąbrowskiego.
Po odrestaurowaniu pałac wszedł w skład kampusu uniwersyteckiego. Zorganizowano w nim wielką wystawę na 150-lecie Uniwersytetu. Obecnie w budynku, oprócz Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego, mieszczą się m.in.: Instytut Muzykologii, Instytut Kultury i Języka Polskiego dla Cudzoziemców „Polonicum” oraz Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej.
W 2013 roku rektor Uniwersytetu Warszawskiego, dr hab. Marcin Pałys, wraz z Prezesem Zarządu BGK podpisał umowy na niskooprocentowane pożyczki, udzielone uczelni (UW) przez Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) w ramach inicjatywy JESSICA, wdrażanej ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2007-2013. W 2015 roku zakończyła się rewitalizacja wnętrz.