Wystawa „Góra Athos: 1975” – Auditorium Maximum 17.12.2012 – 07.01.2013

 

Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego oraz The Explorers Club (Oddział Polski) zapraszają 17 grudnia br. o godz. 11.30 do budynku Auditorium Maximum na uroczyste otwarcie kolejnej wystawy zdjęć, poświęconych Górze Athos. Fotografie będzie można oglądać do 7 stycznia 2013 r (z wyjątkiem dni: 23-26.12.2012 oraz 31.12.2012-01.01.2013).

Serdecznie zapraszamy!

Wystawa, którą tu przedstawiamy, jest rodzajem uzupełnienia a zarazem komentarza do  ekspozycji dzieł wybitnego fotografika, Adama Bujaka pt. „Góra Athos. Życie poza czasem”, prezentowanej po sąsiedzku, w gmachu Starego BUW. Zrealizowane przez Bujaka prace, dokumentujące życie zakonników w klasztorach na Athos, są wynikiem kilku pobytów Autora na Górze, zapoczątkowanych w 1978 r.

Natomiast kilka lat wcześniej, w październiku 1975 roku, na terenie Góry Athos przebywała grupa badaczy i studentów z Uniwersytetu Warszawskiego, uczestników wyprawy naukowo-badawczej ALEPH 75 zorganizowanej pod patronatem Instytutu Archeologii i Instytutu Historii Sztuki UW przy niezwykle cennym wsparciu prof. Kazimierza Michałowskiego, Dyrektora Polskiej Stacji Archeologii Śródziemnomorskiej UW w Kairze.

Studenci sprzed blisko 40 laty winni są w tym miejscu kilka słów wyjaśnienia swoim dzisiejszym Kolegom na temat tego, czym w latach 1970-tych były tak liczne „Wyprawy”, stanowiące niezwykły w skali całego tzw. „obozu (nomen omen)  krajów socjalistycznych” fenomen kulturowy, społeczny a również i naukowy.

Otóż po krwawo stłumionych protestach robotniczych z grudnia 1970, nowa ekipa rządząca pod przewodnictwem Edwarda Gierka postanowiła obrać kurs bardziej liberalny od poprzedniej. Wyrazem tego było  m.in. większe, niż w innych krajach bloku, otwarcie na kraje zachodnie, pewne ułatwienia w podróżach zagranicznych, szczególnie dla młodzieży akademickiej. Nie było to, jak dziś wiemy, wyrazem jakiejś szczególnej sympatii rządzących dla tego akurat środowiska, lecz wynikiem prostej kalkulacji: lepiej, żeby młodzi ludzie poświęcali swą energię organizacji wypraw, niż żeby knuli coś na miejscu przeciw władzy. A energii poświęcić trzeba było naprawdę dużo: po pierwsze, trzeba było zdobyć tzw. „promesę dewizową”, czyli prawo legalnego zakupu i wywiezienia zagranicę 100 (tak! Stu) dolarów USA na osobę. To dopiero dawało podstawę do wystąpienia o przyznanie paszportu który, przypomnijmy, nie trzymało się jak dziś we własnym domu w szufladzie biurka lecz który był wydawany według widzimisię władzy na każdy wyjazd z osobna przez regionalne Biuro Paszportowe podległe Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Sposobem uzyskania tych dwóch bezcennych dokumentów, stosunkowo łatwiejszym niż wystąpienie indywidualne, było wystąpienie grupowe, właśnie w ramach jakiejś wyprawy. Oczywiście to nie rozwiązywało jeszcze wszystkich problemów – suma 100 dolarów nie mogła wystarczyć nawet na krótki pobyt, zabierano więc z Polski jak najwięcej żywności i sprzętu biwakowego. Ten etap przygotowań Wyprawy ALEPH prezentuje zamieszczona poniżej fotografia. Cenne obce waluty poświęcano przede wszystkim na koszta transportu.

Tak właśnie zorganizowana została wyprawa ALEPH 75, której celem było rozpoznanie stanowisk starożytnych i wczesnochrześcijańskich na terenie Grecji, Turcji oraz Iraku. Tu znów niezbędne jest wyjaśnienie, bowiem dzisiejszy Odbiorca nie bardzo rozumie zapewne na czym polegało to  „rozpoznanie”?  Pamiętajmy, że mówimy o czasach grubo „przedinternetowych”. Dostęp do wszelkiej informacji był bardzo ograniczony, publikacje naukowe z krajów zachodnich były rzadkim i niezwykle cennym dobrem, tak więc na przykład materiał prezentowany na wykładach czy to z archeologii czy historii sztuki opierał się, w warstwie wizualnej, na tym, co Wykładowca sam sfotografował w trakcie jakiegoś krótkiego pobytu zagranicą czy też co udało się skopiować z jakiegoś jakimś cudem pozyskanego  zagranicznego albumu. Zatem możliwość zdobycia na miejscu, na Bałkanach czy Bliskim Wschodzie, własnej dokumentacji fotograficznej i opisowej była niezwykle ważna tak dla wspomożenia procesu dydaktycznego na Uniwersytecie jak i, ewentualnie, pisania prac na temat rozpoznanych w ten sposób obiektów.

Jednym z pierwszych takich etapów na trasie ekspedycji ALEPH była Góra Athos, na którą uzyskali wstęp Stanisław Iwaniszewski, Jarosław Kolczyński, mgr Andrzej Mariusz Wieczorkowski i Mariusz Ziółkowski, natomiast dwie pozostałe uczestniczki ekspedycji, mgr Ewa Balicka i p. Małgorzata Walatek nie mogły wziąć udziału w tej części badań, ze względu na ściśle przestrzegany zakaz wstępu kobiet na Górę Athos.

Należy podkreślić, że był to pierwszy rok otwarcia się Grecji po okresie tzw. „rządów pułkowników” i temu właśnie należy przypisać fakt, iż polscy badacze uzyskali wyjątkowe pozwolenie na tygodniowy pobyt na terenie klasztorów Góry Athos, z prawem fotografowania. W trakcie pobytu na Górze, dokumentalista ekspedycji, fotograf i kulturoznawca mgr Andrzej Mariusz Wieczorkowski wykonał obfitą dokumentację fotograficzną obiektów zabytkowych i życia codziennego społeczności zakonnych. Jest to materiał o znacznym walorze tak naukowym jak i artystycznym. Niestety, ze względu na czynniki niezależne od uczestników ekspedycji, przez ponad 35 lat dokumentacja ta nie została upubliczniona.

Kilka lat temu sprawą zainteresował się Oddział Polski The Explorers Club, którego statutowym zadaniem jest organizacja i wspieranie ekspedycji badawczych, szczególnie interdyscyplinarnych, a także propagowanie dokonań – zwłaszcza polskich badaczy – w Polsce i zagranicą. Stowarzyszenie wystąpiło z inicjatywą przypomnienia tego interesującego epizodu polskich zainteresowań monastycyzmem bizantyńskim poprzez organizację wystawy i towarzyszącej jej sesji naukowe, które odbyły się w Starym BUW 10 grudnia 2012 z kontynuacją w formie tej w właśnie wystawy w Audi Maxie. Projekt ten, w którym wzięły też udział Pracownia  Studiów Helleńskich Wydziału Artes Liberales oraz Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego, uzyskał wsparcie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Tak więc zapraszamy teraz Państwa do cofnięcia się o 37 lat i obejrzenia Góry Athos taką, jaką oglądali ówcześni Państwa rówieśnicy. Czy te same obrazy wywołują i dziś zainteresowanie czy poruszenie Widzów? Oceńcie to sami.

Organizatorzy pragną zadedykować obie Wystawy (tę w Auditorium Maximum i tę w Starej Bibliotece UW) pamięci przedwcześnie zmarłego uczestnika ekspedycji ALEPH, dra Jarosława Kolczyńskiego (1957 – 2012).

Mariusz Ziółkowski
Wiceprezes Oddziału Polskiego
The Explorers Club