Wystawa „Architektura Szkoły Głównej” – budynek Inystytutu Archeologii 15.10-04.11.2012
W dniach 15 października – 4 listopada br. Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego zaprasza do Instytutu Archeologii UW (Krakowskie Przedmieście 26/28) na wystawę Architektura Szkoły Głównej. Wystawa jest organizowana w ramach obchodów 150-lecia utworzenia w Warszawie uczelni, kontynuatorki tradycji Uniwersytetu – Szkoły Głównej (1862-1869). Organizator wystawy: Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego; Scenariusz: Anna Bińkowska; Patroni: Radio Kampus oraz www.uw3d.tv. Wstęp wolny. godz. otwarcia: pn.-niedz. 9.00-18.00
W 1840 roku w Królestwie Polskim przeprowadzono reformę edukacji polegającą na zmianie systemu nauczania, bowiem w uprzednim systemie filologiczno-klasycznym upatrywano jednej z przyczyn patriotycznej postawy uczniów i studentów, z których większość wzięła udział w powstaniu listopadowym. W związku z tym wprowadzono nauczanie oparte na podstawach nauk ścisłych (realnych). Zlikwidowano Uniwersytet oraz Liceum Warszawskie, a na jego miejsce powołano Gimnazjum Realne. Początkowo mieściło się ono w Pałacu Kazimierzowskim, szybko jednak postanowiono wybudować osobny gmach specjalnie na potrzeby nowej szkoły. Zadanie to powierzono Antoniemu Corazziemu, Włochowi urodzonemu w Livorno w 1792 roku, który wzniósł w samej Warszawie ponad 20 budowli.
Nowy budynek postanowiono umieścić na południe od już istniejącego Gmachu Porektorskiego (obecnie siedziba m.in. Instytutu Historii Sztuki UW), w miejscu spalonych w 1814 roku pawilonów koszarowych. Około 1841 roku włoski architekt, przy pomocy swojego syna, Aureliusza, wzniósł jeden z najoryginalniejszych gmachów w swojej karierze.
[singlepic id=615 w=280 h=200 float=right]Budowla składająca się z dwóch nierównych brył dorównywała długością istniejącym już budynkom uniwersyteckim – Gmachowi Porektorskiemu i Poseminaryjnemu. Ryzalit wejściowy został jednak przesunięty na krótszy bok gmachu, skierowany w stronę Krakowskiego Przedmieścia. W ten sposób budynek przeznaczony na Gimnazjum Realne był bardzo ekonomiczny jeśli chodzi o wykorzystanie przestrzeni, z dwoma traktami po obu stronach korytarza biegnącego wzdłuż całego gmachu, zarówno na parterze, jak i na piętrze. Było to wyraźne odejście od reguł klasycystycznych. Zamiast monumentalnego portyku wejściowego, architekt zaprojektował fasadę z czterema pilastrami, nawiązującymi do fasady północnej ateńskiego Erechtejonu. Wyraźnie zostały również zredukowane akcenty pionowe (zwłaszcza na fasadzie wschodniej). W całym projekcie wyraźnie widać motywy charakterystyczne dla wczesnego klasycyzmu (np. motyw meandra). Na poddaszu Corazzi planował również cztery mieszkania dla nauczycieli gimnazjalnych, projekt ten jednak nie został zrealizowany.
Fasadę budynku ozdabia wspaniały relief przyczółkowy. Wykonane w gipsie figury Arystotelesa, Platona oraz ich uczniów nawiązują do programu edukacyjnego Gimnazjum Realnego i Szkoły Głównej. Autorem przyczółka jest zapewne Ignacy Vincenti, wieloletni współpracownik Pawła Malińskiego, jednego z profesorów Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Sam Maliński również miał swój wkład w tworzenie najważniejszego gmachu Szkoły Głównej – w jednej z sal na pierwszym piętrze umieszczono głęboki relief klasycystyczny przedstawiający opłakiwanie Patroklesa. Praca wykonana w gipsie była prezentowana wcześniej na wystawie sztuk pięknych w 1836 roku, następnie była przechowywana w uniwersyteckiej kolekcji odlewów gipsowych, zaś po ukończeniu gmachu Gimnazjum Realnego posłużyła do dekoracji jego wnętrz.
Reliefy Vincentiego i Malińskiego nie były jedynymi rzeźbami zdobiącymi budynek Szkoły Głównej. W dwóch niewielkich niszach, flankujących wejście do gmachu, znajdowały się dwie rzeźby Ludwika Kaufmanna, przedstawiające Oświatę oraz Miernictwo. Zniknęły z fasady Szkoły Głównej w 1929 roku, kiedy zostały zdjęte do konserwacji i nigdy już nie powróciły na swoje miejsce. Podobny los spotkał zresztą nieco wcześniej wspaniały akroterion, który zniknął ze szczytu budynku dawnego Gimnazjum jeszcze pod koniec XIX stulecia.
W 1862 roku, w wyniku kolejnej reformy edukacji, zlikwidowano szkoły realne, a budynek dawnego gimnazjum przeznaczono na siedzibę nowo powołanej Szkoły Głównej, będącej kontynuacją Uniwersytetu Warszawskiego i Akademii Medyko-Chirurgicznej. Otwarcie Szkoły nastąpiło 25 listopada 1862 roku, z inicjatywy Aleksandra Wielopolskiego. W gmachu Gimnazjum Realnego umieszczono audytorium dla Wydziału Matematyczno-Fizycznego oraz laboratoria i pracownie chemiczne, jak również czytelnię profesorską, kancelarię oraz gabinet rektora Józefa Mianowskiego. Według relacji jednego z uczniów Szkoły Głównej, Stanisława Jana Czarnowskiego, „przy wielkich schodach o dwóch kondygnacjach szerokich, koło przedsionka, było małe mieszkanie portjera, w którem jego żona przyrządzała dla studentów herbatę, kawę i rozmaite przekąski” (S. J. Czarnowski, „Pamiętniki. Wspomnienia z trzech stuleci XVIII, XIX i XX“, z.5, Warszawa 1921, s.13). Początkowo studenci zwali budynek „kurnikiem” – dopiero z czasem zaczęto używać nazwy „Szkoła Główna”, w odniesieniu do historycznej funkcji gmachu.
Po likwidacji Szkoły Głównej i otwarciu Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, w dawnych pomieszczeniach Gimnazjum Realnego umieszczono laboratoria chemiczne i zakłady zoologiczne i botaniczne, zaś po przywróceniu polskiego Uniwersytetu Warszawskiego w 1915 roku przeznaczono budynek na siedzibę Wydziału Biologii. Dopiero w 2000 roku rektor Uniwersytetu Warszawskiego, prof. dr hab. Piotr Węgleński, przyznał gmach Instytutowi Archeologii UW.